Βικιπαίδεια:Ποντιακόν γράψιμον

Αδακά καλατςςέβουμε για το ποντιακόν το γράψιμον. Σο κέντρον τη προσοχήσεμουν στέκ' το ζήτημαν πως να εφτάμε και ατά ντο γράφουμε να είναι σωστά, να προφέρκουνταν σωστά, και να εγροικούν ατα ατοί π' δεαβάζν'ατα. Το σωστόν το ποντιακόν το γράψιμον ποίον εν; Χρειάσκουμες νομς για το ποντιακόν το γράψιμον; 'Κ εν εύκολα ερωτήσεις. Άμα, έναν πράμαν εξέρουμε: Τα ποντιακά επίσημον ορθογραφίαν 'κ έχνε. Για τ'ατό ο καθαείς αγράφτ, άμον ντο θελ'. 'Κ επρέπ' να γράφετε άμον ντο λέμε αφκά καικά. Να εφτάν'ατο ατοί π'θέλνε.

Ποντιακά φτόγγοι που 'κ εςς ατα το νεοελλενικόν η λαλίαν

Το ποντιακόν η γλώσσα εςς φτόγγους που 'κ έχν' ατα τα νεοελλενικά. Τ'οσημερνόν τ'ελλενικόν τ'αλφάβητον 'κ εςς γράμματα για να γράφομ'ατα. Αέτς πα έχομε τον φτόγγον [ʃ], λ.χ. σα λέξεις «πιςςία», «τςςαΐζω». Με το ιστορικόν την ορθογραφίαν γράφομ'ατα «πισία» και «τσαΐζω», άμα το γράμμαν σ (προφέρκεται [s]) 'κ διγ το σωστόν τη προφοράν. Το σωστόν η προφορά τη λέξης «πιςςία» εν [piʃ'ia]. Η προφορά [pis'ia]'κ εν σωστόν. Για τ'ατό γράφομ'ατα με ιδιαίτερον τρόπον.

Νεοελληνικόν γράψιμον

Εδώ είναι το σύστημα του Κώστα Τοπχαρά συνδυασμένο με νεοελληνική ορθογραφία:

Φτόγγον (IPA)	Φτόγγον σ'άλλον γλώσσα	Πως να γράφομ'ατον σην λέξην απές	Πως να γράφομ'ατον σο τέλος τη λέξης	Παράδειγμαν
[ʃ]	sheep (english) cher (français)	ςς (ή ς)	ςς	ςςερ (ή ςερ), εςς
[ʒ]	pleasure (english) jour (français)	ζζ	ζζ	χαλάζζα
[tʃ]	cheap (english)	τζ (ή τςς)	τζ (ή τςς)	τζαΐζω (ή τςςαΐζω)
[dʒ]	joke (english)	ντζζ	ντζζ	ο φτόγγον ντζζ* 'κ εν συχνόν*

Εναλλαχτικόν γράψιμον

Σύμφωνα

Αλλέτερα ορθογραφικά σύστεματα

σ΄ σ̌ ʃ ш ςς ς
Σ΄ Σˇ Ʃ Ш Ϛς Ϛ
ζ΄ ζˇ ʒ ж ζζ
Ζ΄ Ζˇ Ʒ ж Ζζ

Τελικόν πρότασην

Πρώτα η επιστημονική γραφή, μετά η γραφή κατά το σύστημα Τοπχαρά, και τέλος η γραφή της Βικιπαίδειας

σ --> š σ΄: šκεπάζω ςςκεπάζο ςκεπάζω, šκίζω ςςκίζω ςκίζω, šκύλον ςςκίλον σ΄κύλον {π.χ. Ϛςκύλον ή Σ΄κύλον}, έςˇ έςς (ΕϚϚ (κατά Τοπχαρά) ή ΕΣ΄)
χ --> ĥ σ΄: ĥέρι ςςέρι σ΄έρι, ĥαιρετώ ςςεραιτό σ΄εραιτώ, ĥίλä ςςίλεα σ΄ίλεα
- εδώ εναλλακτικά για ετυμολογικούς λόγους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και το χ΄ (πχ: χ΄ἐρι)
ζ --> ž ζ΄: χαλάžä χαλάζζεα χαλάζ΄εα, žαγκώνω ζζαγκόνο ζ΄αγκώνω
ξ --> κš κσ΄: κšύνω κςςίνο κσ΄ύνω|ξ΄ύνω
ψ --> πš πσ΄: πšη πςςι πσ΄η|ψ΄η
τσ --> τš τσ΄: καλατσ̌έβ καλατςςέβ|καλατζέβ καλατσ΄έβ

[zm] δηλώνεται (κατά Τοπχαρά) με ζμ: σύνδεζμον ή και (κατά την φωνημική ορθογραφία) με σμ: σύνδεσμον

Σημείωσην

Ο Τοπχαράς δεν χρησιμοποιεί διαφορετικα συμβολά για το τελικό και για το μέσο [s] καθώς χρησιμοποιεί και για τα δύο το ς (και στα κεφαλαία το Σ, φυσικά).
Αλλά αν κάποιος θέλει να γράφει (στη μικρογράμματη γραφή) και με τελικό και μέσο σίγμα, υπάρχει η εξής πρόταση:

Μέσα: σ [s] σ΄ [ʃ] (στα κεφαλαία Σ, Ϛ)
Τελικά: ς [s] ς΄ [ʃ] (στα κεφαλαία Σ, Ϛ)

Πρέπει να σημειωθεί ότι η δήλωση του δίγραφου σσ/ςς για την δήλωση του [ʃ] δεν δουλεύει καλά όταν συνδυάζεται με ιστορική γραφή. H λέξη "γλώσσα", παραδείγματος χάριν, γράφεται με δύο σ για ετυμολογικούς λόγους και όχι επειδή εμπεριέχει κάποιο ουρανικό φθόγγο.

Πρόστετος πρότασην: για λόγους συνέπειας δεν προτείνεται ορθογραφική γραφή για τους δίφθογγους <αυ> και <ευ>: πχ: καλατσ΄έβ ~ εκαλάτσ΄εβαν, και ὀχι καλατσ΄έβ ~ εκαλάτσ΄ευαν.

Διακριτικά

Πρώτα η επιστημονική γραφή, μετά η γραφή της Βικιπαίδειας

΄ ουράνωση
- μ΄ [mɲ]
  - ομ΄εάζω [om'ɲæzo] (αλλά για λόγους συνέπειας όχι με γράμματα αντί για διακριτικό σύμβολο, πχ: ομοιεάζω)
- δ΄ [ðj]
  - δ΄εάβασον (Δ΄ΕΑΒΑΣΟΝ) (αλλά καλύτερα όχι με γράμμα αντί για διακριτικό σύμβολο, πχ: διεάβασον)
- ζ΄ [ʒ]
  - χαλάζ΄' αδακά (ΧΑΛΑΖ΄' ΑΔΑΚΑ και κεφαλαία με τόνους: ΧΑΛΆΖ΄' ΑΔΑΚΆ) ή χωρίς απόστροφο: χαλάζ΄α αδακά
' απόστροφος (προαιρετικά)
- ιδέασεσουν ή ιδέας'εσουν
- δογμενίων'εσουν ή χωρίς απόστροφο δογμενίωνεσουν

Φωνήεντα

Πρώτα η επιστημονική γραφή και μετά η γραφή της Βικιπαίδειας

ä εα [æ]: όλä όλεα, οσπίτä οσπίτεα, λ΄öντάρä λ΄εοντάρεα, τραγωδ΄ä́νον τραγωδ΄εάνον, κιφάλä κιφάλεα, θέλετ'äτο (<-- θέλετε ατό) θέλετ'εατό, ομ΄ä́ζω ομ΄εάζω (η εναλλακτικό δίγραφο δημιουργεί σύγχιση με το νεοελληνικό δίγραφο αι που προφέρεται αλλιώς από το ποντιακό)
ö εο [œ]: τελ΄ö́νω τελ΄εόνω, ĥ΄ö́νιν σ΄εόνιν (πχ: Ϛςεόνιν ή Σ΄έονιν)

Σύνοψην

Δύο μη νεοελληνικοί δίψηφοι φωνηεντικοί μονόφθογγοι: εα, εο
Δύο μη νεοελληνικοί δίψηφοι συμφωνικοί μονόφθογγοι για όσους ακολουθούν το σύστημα Τοπχαρά: ςς, ζζ
Μόνον δύο διακριτικά: απόστροφος (') για τη προαιρετική δήλωση της έκθλιψης, και απλός τόνος (΄) για τα ουρανωμένα σύμφωνα (πλην του [ʃ] που έχει δικό του γράμμα)
Μόνον ένα εξωτικό σύμβολο για όσους ακολουθούν το σύστημα Τοπχαρά: το στίγμα κεφαλαίo: Ϛ (εναλλακτικά, αντί αυτού: Σ΄)

Πρόστετος πρότασην: Ὀπου είναι εφικτό προτείνεται ετυμολογική ορθογραφία στα φωνήεντα κατά τα πρότυπα της νεοελληνικής.

Ορθογραφίαν Τοπχαρά

Παραδείγματα και στο πλήρως απλοποιημένο φωνητικό αλφάβητο (και ελληνικό και λατινικὀ) σε περίπτωση που επιλεχθεί σαν εναλλακτικό: ςςκίλον shkilon, τραγοδιεάνον trağodieanon, διεάβαζον dyeavazon, ομιεάζο omyeazo, τελιεόνο telyeono, ντο nto, έμπαζμαν empazman, μπορίτε mporite, σίνδεζμον syndezmon, εγκικλοπέδια engiklopedia, άνκελον angelon, βοίθιαν voithian, εξέρετεν exereten, καλατςςέβ|καλατζέβ kalatshev, χτίετεν htieten, αποκυμπίςκατε apokumbiskate, Σταβρίτε Stavrite, ςςεόνιν sheonin, χαλάζζ halazh, 'κ εςς 'k esh, κςάι ksai (το αι αποδίδεται με ε / e - τα ει, οι, η, υ, ι με ι / i - τα ο, ω με o / o - το ου με υ / u).

Σημείωσην 1: ο Τοπχαράς χρησιμοποιεί το <υ> [u] στη θέση του νεοελληνικού <ου> [u], και το <ι> [i] στη θέση του νεοελληνικού <υ> [i]. Επίσης χρησιμοποιεί το δίγραφο <γκ> αποκλειστικά για την δήλωση του [ɡ], ενώ για το σύμπλεγμα [nɡ] χρησιμοποιεί το <νκ>. Επίσης για να δηλώσει το [ss] χρησιμοποιεί ενωτικό <ς-ς> ανάμεσα στα ς για να αποφύγει την σύγχιση με το <ςς> [ʃ].

Σημείωσην 2: ο Τοπχαράς χρησιμοποιεί την γραφή <τζ> [tʃ] στη θέση της νεοελληνικής διαλεκτικής γραφής <τσ΄> [tʃ] και τη γραφή <ντζ> [dz] στη θέση της νεοελληνικής <τζ> [dz].

Τέρεν και

Ποντιακόν λαλίαν

Βιβλιογραφία

Τοπχαράς, Κ. 1928, 1932: Γραμματική της ποντιακής διαλέκτου. Ρόστοβ-Ντον, Εκδότης: Κυριακίδη Αφοί ΑΕ, ISBN 960-343-448-5